Sztuczna inteligencja stała się kluczowym elementem współczesnego biznesu. Wykorzystują ją zarówno duże korporacje, jak i małe firmy, które automatyzują procesy, analizują dane czy obsługują klientów za pomocą chatbotów. Wraz z rosnącą rolą AI pojawia się jednak potrzeba regulacji tej technologii. Unia Europejska wprowadziła Rozporządzenie 2024/1689, które określa zasady stosowania AI w Europie. Nowe przepisy mają zapewnić bezpieczeństwo użytkowników, ochronę praw podstawowych oraz przejrzystość działania systemów opartych na sztucznej inteligencji.
Co to oznacza dla małych firm? Czy nowe regulacje będą dla nich wyzwaniem, czy raczej szansą? Jakie kroki należy podjąć, aby uniknąć problemów?
Spis treści
Co zmienia nowe rozporządzenie?
Rozporządzenie AI wprowadza jednolite zasady dla wszystkich firm działających w Unii Europejskiej. Obejmuje zarówno przedsiębiorstwa rozwijające własne systemy AI, jak i te, które korzystają z gotowych rozwiązań. W skrócie, jego główne cele to:
- zapewnienie bezpieczeństwa użytkowników AI,
- zapobieganie manipulacji i dyskryminacji,
- stworzenie ram prawnych dla innowacji,
- harmonizacja regulacji we wszystkich państwach członkowskich.
Jednym z kluczowych elementów nowych przepisów jest klasyfikacja systemów AI według poziomu ryzyka.
| Poziom ryzyka | Przykłady systemów AI | Obowiązki firm |
|---|---|---|
| Niedopuszczalne | Scoring społeczny, manipulacja podprogową reklamą, identyfikacja biometryczna w czasie rzeczywistym | Całkowity zakaz |
| Wysokie ryzyko | AI stosowane w rekrutacji, medycynie, sądownictwie, zarządzaniu infrastrukturą krytyczną | Dokumentacja techniczna, audyty, systemy kontroli |
| Ograniczone ryzyko | Chatboty, AI do analizy treści, generatory tekstu | Informowanie użytkowników o stosowaniu AI |
| Minimalne ryzyko | AI w grach, filtry antyspamowe, systemy rekomendacji | Brak dodatkowych regulacji |
Jeśli firma stosuje AI w procesach decyzyjnych wpływających na ludzi (np. ocena kandydatów do pracy, systemy medyczne), musi liczyć się z dodatkowymi wymogami. Jeśli natomiast AI pełni jedynie funkcję pomocniczą, wymagania są znacznie mniejsze.
O rozporządzeniu
Chociaż sam tekst jest rozporządzeniem, czyli ważnym dokumentem, który z automatu jest wdrożony w państwach członkowskich (bez konieczności uchwalania osobnych ustaw w każdym kraju), to w praktyce można zaliczyć do tzw. „prawa miękkiego”, i bardziej zaleceń, niż typowego twardego prawa. Niemniej jednak nie można go ignorować.
Dokładniej tłumaczy to w swoim tekście. Michał Nowakowski.
Kogo dotyczą nowe regulacje? Czy moja firma musi się nimi przejmować?
Nie każda firma musi obawiać się nowych przepisów. Wiele przedsiębiorstw korzysta z AI w sposób, Nie każda firma musi spełniać surowe wymagania nowego rozporządzenia AI. Wiele przedsiębiorstw korzysta z tej technologii w sposób, który nie wiąże się z dodatkowymi obowiązkami. Warto jednak sprawdzić, czy Twoja działalność mieści się w zakresie nowych regulacji.
Czy AI podejmuje decyzje dotyczące ludzi?
Jeśli system AI ocenia kandydatów do pracy, decyduje o przyznaniu kredytu lub analizuje ryzyko ubezpieczeniowe, może być uznany za AI wysokiego ryzyka. Wymaga to:
- Dokumentacji technicznej – opis działania systemu i algorytmów.
- Monitorowania działania AI – wykrywanie błędów i ograniczanie ryzyka.
- Nadzoru człowieka – AI nie może działać całkowicie autonomicznie w decyzjach kluczowych dla ludzi.
Czy AI analizuje dane wrażliwe lub działa w obszarach krytycznych?
AI, które przetwarza dane medyczne, finansowe lub biometryczne, podlega surowszym regulacjom. Przykłady obejmują:
✅ System AI analizujący zdjęcia RTG – wspomaga diagnostykę, ale wymaga nadzoru lekarza.
✅ AI wykrywające oszustwa w bankowości – przetwarza dane finansowe, więc musi działać zgodnie z nowymi zasadami.
Czy firma wykorzystuje AI do procesów decyzyjnych w kluczowych obszarach?
Jeśli AI automatycznie przyznaje kredyty, prowadzi rekrutację lub ocenia ryzyko, oznacza to konieczność dostosowania się do przepisów o:
- Przejrzystości – użytkownicy muszą wiedzieć, że decyzję podjęła AI.
- Zarządzaniu ryzykiem – AI nie może dyskryminować ani podejmować niejasnych decyzji.
- Raportowaniu incydentów – firmy muszą zgłaszać poważne błędy systemu.
Co jeśli AI pełni funkcję wspierającą?
Jeśli AI jest używane do obsługi klienta, analizy sprzedaży lub rekomendacji produktów, regulacje są mniej wymagające. Wystarczy:
Monitorować wyniki systemu i sprawdzać jego wpływ na klientów.
Informować użytkowników, że wchodzą w interakcję z AI (np. chatboty).
Jakie obowiązki mają firmy?
Firmy stosujące AI wysokiego ryzyka będą musiały dostosować swoje systemy do nowych standardów. Obejmuje to:
- System zarządzania ryzykiem – AI musi być regularnie testowana i monitorowana.
- Dokumentację techniczną – należy prowadzić szczegółowy opis działania systemu, źródeł danych oraz metod decyzyjnych.
- Nadzór człowieka – decyzje AI nie mogą być w pełni autonomiczne, wymagany jest mechanizm umożliwiający ich kontrolę.
- Zgłaszanie incydentów – jeśli AI działa nieprawidłowo, firma ma obowiązek raportowania problemu do odpowiednich organów nadzoru.
Firmy stosujące AI ograniczonego ryzyka będą miały mniej obowiązków. Wystarczy informowanie użytkowników o interakcji z AI, np. poprzez komunikat przy chatbotach czy generowanych treściach.
Jakie są kary za nieprzestrzeganie przepisów?
Rozporządzenie przewiduje wysokie kary finansowe dla firm, które nie dostosują się do nowych wymagań.
| Rodzaj naruszenia | Maksymalna kara |
|---|---|
| Stosowanie zakazanych systemów AI | 35 mln EUR lub 7% globalnego obrotu |
| Naruszenie przepisów dotyczących AI wysokiego ryzyka | 15 mln EUR lub 3% globalnego obrotu |
| Brak przejrzystości i błędy w dokumentacji | 7,5 mln EUR lub 1,5% globalnego obrotu |
Dla MŚP i startupów przewidziano niższe kary, dostosowane do skali działalności. Przepisy te mają zapobiec sytuacji, w której nowe regulacje zahamują rozwój małych firm.
Jak Unia Europejska wspiera małe firmy?
UE zdaje sobie sprawę, że wdrożenie nowych przepisów może być wyzwaniem, zwłaszcza dla startupów. Dlatego przewidziano szereg programów wsparcia:
- Piaskownice regulacyjne – firmy mogą testować AI w kontrolowanych warunkach, zanim wdrożą ją na rynek.
- Dotacje i granty – unijne fundusze mogą pokryć część kosztów dostosowania AI do nowych regulacji.
- Bezpłatne konsultacje – krajowe punkty wsparcia AI oferują doradztwo w zakresie zgodności z przepisami.
- Stopniowe wdrożenie – firmy mają 24 miesiące na dostosowanie się do regulacji, co daje czas na przygotowanie.
Co powinny zrobić firmy, aby się przygotować?
Najlepszym sposobem na uniknięcie problemów jest stopniowe dostosowanie się do nowych przepisów. Oto kluczowe kroki:
- Sprawdź, czy Twoja AI podlega regulacjom – jeśli system wpływa na ludzi, może zostać uznany za AI wysokiego ryzyka.
- Zgłoś się do punktu wsparcia AI – krajowe instytucje pomogą ocenić zgodność systemu z nowymi przepisami.
- Przygotuj dokumentację – nawet jeśli AI ma niskie ryzyko, warto prowadzić podstawowe informacje o działaniu systemu. Więcej informacji o ogólnych podstawach korzystania z AI, które ułatwi Ci zrozumienie jak działa system, znajdziesz tutaj.
- Śledź programy wsparcia – UE oferuje finansowanie dla firm dostosowujących swoje AI do przepisów.
- Wykorzystaj okres przejściowy – masz dwa lata na przygotowanie się, warto więc zacząć już teraz.
Piaskownice regulacyjne – czym są i jak działają w Polsce?
Czym są piaskownice regulacyjne?
Piaskownice regulacyjne to specjalnie stworzone środowiska testowe, w których firmy mogą eksperymentować z nowymi technologiami bez natychmiastowego ryzyka naruszenia przepisów. Są nadzorowane przez instytucje regulacyjne, które pomagają przedsiębiorcom dostosować swoje rozwiązania do obowiązujących norm prawnych. Dzięki nim można testować innowacyjne systemy w realnych warunkach, zanim trafią one na rynek.
Korzyści dla firm obejmują:
- możliwość testowania produktów i usług bez pełnych obciążeń regulacyjnych,
- współpracę z organami nadzorczymi, które pomagają w dostosowaniu do przepisów,
- ograniczenie ryzyka prawnego poprzez wcześniejsze wychwycenie potencjalnych problemów,
- dostęp do unijnych i krajowych programów wsparcia innowacji.
Piaskownice regulacyjne sprawdzają się szczególnie w sektorach wymagających precyzyjnych regulacji, takich jak finanse, energetyka czy sztuczna inteligencja.
Jakie piaskownice regulacyjne działają w Polsce?
W Polsce piaskownice regulacyjne funkcjonują głównie w dwóch kluczowych sektorach: finansowym i energetycznym.
- Piaskownica regulacyjna KNF (Urząd Komisji Nadzoru Finansowego) – działa od 2018 roku i pozwala firmom fintechowym oraz startupom testować innowacyjne usługi finansowe w warunkach kontrolowanych. Przedsiębiorstwa mogą sprawdzić swoje rozwiązania, zanim zaczną działać na szeroką skalę, co minimalizuje ryzyko niezgodności z regulacjami.
- Piaskownice regulacyjne w sektorze energetycznym – Ministerstwo Klimatu i Środowiska wprowadza rozwiązania umożliwiające testowanie nowych technologii energetycznych, w tym odnawialnych źródeł energii. Planowana nowelizacja Prawa energetycznego oraz ustawy o OZE (UC74) zakłada wdrożenie piaskownic regulacyjnych jako wsparcie dla innowacji w tym sektorze.
Obie te inicjatywy pozwalają firmom na rozwój nowoczesnych rozwiązań pod nadzorem regulatorów, co zwiększa bezpieczeństwo wprowadzania ich na rynek.
Piaskownice regulacyjne a sztuczna inteligencja – jaka jest sytuacja w Polsce?
Obecnie w Polsce nie funkcjonuje jeszcze dedykowana piaskownica regulacyjna wyłącznie dla AI, ale trwają prace nad jej wdrożeniem.
- Ministerstwo Cyfryzacji prowadzi analizy w ramach Grupy Roboczej ds. Sztucznej Inteligencji (GRAI), której celem jest stworzenie środowiska testowego dla AI w różnych sektorach gospodarki.
- W 2021 roku opublikowano raport „Rekomendacje wdrożenia piaskownic regulacyjnych dla sztucznej inteligencji w transporcie i mobilności”, który sugeruje, że AI w transporcie mogłaby być testowana w kontrolowanych warunkach przed wprowadzeniem na rynek.
- AI Act, czyli unijny Akt o Sztucznej Inteligencji, przewiduje utworzenie piaskownic regulacyjnych we wszystkich krajach UE, w tym w Polsce. Oznacza to, że w przyszłości firmy rozwijające AI będą mogły testować swoje systemy zgodnie z europejskimi regulacjami, zanim trafią one do szerokiego użytku.
Chociaż na ten moment brakuje konkretnej polskiej piaskownicy dla AI, przedsiębiorcy mogą korzystać z istniejących rozwiązań w sektorze finansowym i energetycznym, a także śledzić rozwój przepisów unijnych, które prawdopodobnie wymuszą utworzenie takich programów także w Polsce.
Podsumowanie
Nowe przepisy dotyczące AI nie są przeszkodą, lecz szansą na uregulowanie rynku i stworzenie przejrzystych zasad dla wszystkich uczestników. Małe firmy nie muszą obawiać się nadmiernych restrykcji, o ile ich AI nie podejmuje kluczowych decyzji dotyczących ludzi.
Najważniejsze jest zrozumienie regulacji, skorzystanie z dostępnych ulg oraz przygotowanie się na nadchodzące zmiany. Dzięki temu AI będzie mogła rozwijać się w sposób odpowiedzialny i bezpieczny.
